Onderzoek naar 'circulaire Regio DNA' van de Cleantech Regio

De Cleantech regio heeft in haar beleidsdoelstellingen expliciet benoemd dat zij wil werken aan een zo duurzaam mogelijke economie en leefomgeving in de regio. Van belang is daarbij dat de in de toekomst te nemen beleidsinterventies om deze doelstellingen te bereiken zo goed mogelijk aansluiten bij de “identiteit” van de regio, in de zin van het ondersteunen van al bestaande initiatieven betreffende duurzaamheid op diverse plaatsen in de regio, het versterken van reeds bestaande clusters en dat deze ook aansluiten bij de cultuur van de bewoners van de regio. Door de identiteit ofwel het DNA van de regio goed in beeld te hebben kunnen middelen effectiever worden ingezet, of anders gezegd, kan met dezelfde hoeveelheid middelen meer bereikt worden, omdat er gebruik gemaakt wordt van reeds bestaande netwerken en/of infrastructuur.

Theoretische achtergrond van het belang van een onderwerp als het regioDNA is bijvoorbeeld te vinden in het werk van de Franse filosoof en socioloog Henri Lefebvre, die rondom ontwikkeling van wijken, steden en regio’s het generieke model van de “Spatial Triad” (Ruimtelijke driehoek) ontwikkelde (zie figuur 1). Deze ruimtelijke driehoek heeft als hoekpunten “Spatial practices”, “Representational spaces” en “Representations of space”. Spatial practices staat voor de aanwezige netwerken, routes, infrastructuur en dergelijke, die op een organische ongeplande manier tot stand gekomen zijn binnen een bepaald gebied in de loop der tijd en die bewoners als vanzelfsprekend ervaren en gebruiken. Representational spaces zijn specifieke landmarks en speciale plaatsen die een bijzondere betekenis hebben voor groepen mensen en als bijzonder waardevol worden ervaren (deze plaatsen worden in de literatuur ook wel aangeduid met het begrip “place”). Representations of space (in de literatuur ook vaak alleen maar “space” genoemd) tenslotte, is de manier waarop beleidsmakers en planners naar een regio kijken en hun projectie van idealen op het bestaande gebied. Het gaat hier om de gewenste manier waarop een gebied eruit zou moeten zien.

De kunst voor beleidsmakers is volgens Lefebvre daarom, om goed zicht te hebben op zowel de bestaande alledaagse netwerken en ruimtelijke patronen (spatial practices) en de representational spaces (de plaatsen of initiatieven die door mensen waardevol gevonden worden), en hun ruimtelijk beleid (Representations of space) zoveel mogelijk met elkaar in overeenstemming te brengen, of op zijn minst in elkaars verlengde te laten liggen. Anders gezegd, het is belangrijk om de aanwezige sterktes en kansen van representational spaces en spatial practices zo goed mogelijk te gebruiken.

Onderzoeksopzet

Het onderzoek bestaat uit een aantal deelonderzoeken, die in een samenwerking van onderzoekers en student-onderzoekers worden uitgevoerd. Het eerste deel van het onderzoek of de spatial practices op het gebied van circulariteit en duurzaamheid bestaat uit het verzamelen van diverse kwantitatieve bronnen, waarbij gedeeltelijk ook gebruik gemaakt wordt van bronnen die beschikbaar zijn in de Cleantech Regiomonitor. Het resultaat van dit eerste deel is een rapport met daarin een beschrijving van de aanwezige activiteiten en een zogenaamde “bottom-up initiatievenkaart”, die visueel maakt op welke plaatsen in de regio bepaalde duurzaamheidsinitiatieven voorkomen en in welke relatie die tot elkaar staan. Een voorbeeld hiervan is het werk wat lokale duurzame energiecooperaties doen. Het is belangrijk om naast de meest in het oog springende “flagship” duurzaamheidsprojecten ook deze bottom-up initiatieven in kaart te brengen, anders bestaat er een kans dat deze raken ondergesneeuwd of zelfs vergeten.

Het tweede deel van het onderzoek bestaat uit het interviewen en eventueel enquêteren van belangrijke maatschappelijke spelers in de regio om uit te vinden welke plaatsen en welke duurzaamheidsinitiatieven betekenis hebben voor zowel bewoners als bedrijven. Het resultaat is een zogenaamde kaart met “hotspots” van innovatie, met daarin een aantal bekende “flagship” initiatieven op circulaire thema’s en hun locatie. Daarbij komt er ook een verslag met een beschrijving van wat door een aantal regionale experts als belangrijkste duurzame innovaties die kansrijke economische spin-off kunnen genereren.

Het derde deel van het onderzoek bestaat uit een visualisering van de plannen zoals benoemd in de Agenda 2023 van de Cleantech Regio en aan de hand daarvan wordt een analyse gemaakt middels het over elkaar heen leggen van verschillende kaartlagen, over de regionale match tussen de beleidsdoelstellingen op het vlak van duurzaamheid en circulariteit enerzijds en tussen de aanwezige initiatieven en innovatie hot-spots anderzijds. Uit die analyse ontstaat dan een zogenaamde “Kansenkaart”, waarin mogelijke nieuwe initiatieven naar voren komen.